Thánh Inhaxio Loyola, người đã từng là một hiệp sĩ đầy tham vọng, đã trải qua một hành trình hoán cải sâu sắc sau biến cố bị thương nặng ở chân trong trận chiến tại Pamplona. Với lời mời gọi từ Vua Hằng Sống chính là Đức Kitô, Ngài không chỉ dừng lại ở sự biến đổi tâm hồn nhưng thánh nhân còn từ bỏ triệt để những hư vinh trần thế để sống trọn vẹn cho Thiên Chúa. Một trong những giai đoạn tiêu biểu cho sự đáp trả đầy can đảm và trung tín ấy chính là thời gian ngài bị bắt giữ tại Salamanca, bị thẩm vấn gắt gao, và sau cùng là quyết định đi học tại Paris để phục vụ Chúa và các linh hồn cách hiệu quả hơn .
Sau thời gian sống ẩn dật và cầu nguyện tại Manresa, Thánh I-Nhã bắt đầu dấn thân vào sứ vụ giúp các linh hồn qua việc chia sẻ những trải nghiệm thiêng liêng và bản văn Linh Thao mà ngài đã soạn. Ngài không giảng dạy với tư cách giáo sĩ, cũng chẳng nhân danh học vấn cao siêu, nhưng từ một con tim đã được nung nấu bởi ngọn lửa Thánh Thần. Ngài đi khắp nơi, nói về tình yêu của Thiên Chúa, mời gọi người ta sống đời hoán cải sâu xa và kết hiệp với Chúa mật thiết hơn. Đến Salamanca, I-Nhã tiếp tục chia sẻ những kinh nghiệm thiêng liêng của bản thân Ngài và dẫn dắt nhiều người bước vào hành trình tìm kiếm Thiên Chúa.
Tuy nhiên, chính tại đây, sự mâu thuẫn giữa tâm hồn nhiệt thành yêu mến Chúa của thánh nhân và giáo quyền địa phương đã khiến ngài vướng vào rắc rối. Một số người trong giới giáo sĩ và học giả bắt đầu đặt nghi vấn: Làm sao một người chưa từng học thần học lại dám nói về tội trọng, tội nhẹ, và hướng dẫn linh hồn người khác? Họ nghi ngờ, thậm chí lo sợ rằng những gì I-Nhã rao giảng có thể là sai lạc, có thể đưa người ta lạc hướng. Thế là ngài bị bắt và đưa ra thẩm vấn trước bốn vị thẩm phán có uy tín, trong đó có cha Frias – một người đặc biệt nghiêm khắc.
Các câu hỏi đặt ra cho Thánh I-Nhã không hề đơn giản. Các vị thẩm phán xoáy sâu vào những vấn đề cốt lõi của đức tin: mầu nhiệm Ba Ngôi, bí tích Thánh Thể, giáo luật… Thay vì sợ hãi hay chống đối, ngài khiêm tốn thừa nhận mình không biết các quan điểm thần học của các tiến sĩ, và sẵn sàng để lời giảng dạy của mình được kiểm chứng. Ngài không bảo thủ, cũng không tự tin thái quá về mình. Nhưng khi được yêu cầu trình bày về Điều Răn Thứ Nhất, I-Nhã bắt đầu “mở máy” – như cách nói ở trong cuốn tự thuật – và giảng giải rõ ràng, mạch lạc đến mức các thẩm phán không còn muốn hỏi thêm gì nữa. Qua đó, họ nhận ra: nơi con người này, tuy thiếu nền tảng học thuật những lại được soi sáng bởi Chúa Thánh Thần.
Sau 22 ngày bị giam giữ, phán quyết được đưa ra: I-Nhã không phạm tội gì trong lời giảng dạy cũng như đời sống. Tuy nhiên, để tránh hiểu lầm hoặc sai sót trong việc phân định, ngài bị yêu cầu không được tuyên bố hành vi nào là tội trọng hay tội nhẹ, cho đến khi hoàn tất 4 năm học thần học. Trước phán quyết đó, thánh I Nhã lại rất khiêm tốn. Ngài không nổi giận, không phản kháng, với ngài, việc bị giam giữ, bị xét xử, thậm chí bị hiểu lầm… đều không là gì nếu có thể giúp các linh hồn đến gần Thiên Chúa hơn. Nhưng ngài cũng hiểu một điều: muốn giúp người khác cách sâu xa và bền vững trong lòng Giáo Hội, thì không thể chỉ dựa vào lòng đạo đức hay kinh nghiệm cá nhân – cần phải có sự chuẩn bị kĩ lưỡng qua việc học hành nghiêm túc.
Chính trong hoàn cảnh bị hạn chế, lời mời gọi từ Vua Hằng Sống lại vang lên rõ ràng hơn bao giờ hết: “Con hãy đi xa hơn, con hãy học hành, con hãy chuẩn bị để ta có thể dùng con như khí cụ hữu hiệu.” Và I-Nhã đã đáp lại lời mời ấy bằng một quyết định thay đổi toàn bộ cuộc đời: lên đường đi Paris – nơi nổi tiếng về tri thức – để học thần học một cách bài bản, qua đó Ngài có thể phục vụ Chúa và Giáo Hội cách hữu hiệu hơn.
Ít lâu sau khi được trả tự do, I-Nhã một mình lên đường, mang theo vài cuốn sách trên lưng một con lừa nhỏ. Tới Barcelona, bạn bè và người quen hết lời can ngăn. Lúc đó, chiến tranh giữa Pháp và Tây Ban Nha đang căng thẳng. Có người còn kể chuyện lính Tây Ban Nha bị “xiên để nướng” tại Pháp, nhưng I-Nhã không hề lay chuyển. Ngài biết rõ: chính Đức Kitô là người gọi ngài lên đường, và không có gì kể cả hiểm nguy có thể ngăn ngài lại.
Tới Paris vào năm 1527 hoặc 1528, ngài bắt đầu lại từ đầu, học cùng với trẻ em, vì trước đó nền tảng học vấn của ngài còn rất khiêm tốn. Mất tiền, phải rời nhà trọ, phải đi ăn xin, sống trong nhà tế bần… nhưng những điều ấy chẳng thể khiến I-Nhã nản lòng. Ngài không chỉ học với trí óc, mà còn học với cả con tim – mỗi việc thầy dạy hay bạn học đều trở thành một cơ hội để ngài tưởng nghĩ đến Đức Kitô và các tông đồ. Tâm trí ngài luôn hướng về Chúa, luôn nhận ra sự hiện diện và dẫn dắt của Vua Hằng Sống trong từng chi tiết nhỏ của đời sống.
Giai đoạn này, nhìn từ bên ngoài, tưởng như chỉ là một chuỗi những khó khăn, nghèo khổ và giới hạn nhưng thực ra, đây là một trong những giai đoạn quan trọng nhất trong tiến trình nên thánh của I-Nhã. Chính tại đây, Thiên Chúa đang “rèn luyện” ngài cách thầm lặng – như một người thợ luyện thép – để chuẩn bị cho những sứ vụ lớn lao hơn sau này. Cũng tại Paris, ngài gặp được những người bạn đồng hành – như Phanxicô Xaviê, Phêrô Favre – những hạt giống đầu tiên để sau này hình thành nên Dòng Tên.
Giai đoạn bị bắt, bị thẩm vấn và sau đó ra đi học ở Paris không chỉ là những bước đệm trong hành trình nên thánh của I-Nhã nhưng đó còn là mẫu gương trong hành trình theo đuổi ơn gọi Giê-su hữu: Mỗi người ứng sinh cũng được vị Vua Hằng Sống mời gọi bước ra khỏi vùng an toàn của bản thân để được thanh luyện và được sai đi giống như vị thánh Tổ Phụ – qua đó thánh ý Thiên Chúa được thể hiện nơi chính cuộc đời của từng anh em.